GT: 1944, Herdenkingskruis fusillade Koop Peters

Tuin van S.C Johnson Europlant, aan de Provincialeweg N201, Mijdrecht

Vanaf het fietspad tussen de boerderij met huisnummer 9 en Hotel Mijdrecht Marickenland is het witte kruis (onder de treurberk) het best te zien, zij het wat uit de verte. Foto geeft het zicht vanaf het fietspad (met een verrekijker). Foto (HB) op de morgen van 5 mei 2020: 75 jaar Vrijheid. Dankzij de medewerking van het bedrijf is het zicht op het kruis weer maximaal geworden voor de voorbijganger. Bij de herinrichting van de tuin is daar alle rekening mee gehouden.

=> Tip: klik op de foto”s voor een vergroting

Het kruis staat op de plaats waar op 6 september Koop Peters door de Duitse bezetter werd gefusilleerd. De dag voor 6 september 1944 was het Dolle Dinsdag, foute Nederlanders sloegen op de vlucht en de bezetter werd behoorlijk nerveus. In de nacht van 6 op 7 september had het Verzet hier in de Provincialeweg een gleuf over de volle breedte van de weg gegraven. Toen de Duitsers de obstructie ontdekt hadden,  dwongen ze een tiental mensen uit de buurt de weg weer dicht te maken. Toen het werk bijna klaar was werden ze door de Duitsers op een rij gezet, kennelijk om hen te fusilleren. Om onbekende reden liep het anders. Alleen Koop Peters werd uit de rij gehaald en meegenomen en al lopend  in de rug neergeschoten. De anderen moesten het karwei afmaken.

 

Over Koop Peters

Onderstaand artikel is geschreven Jan Rouwenhorst (2 mei 2021) naar aanleiding van de plaatsing van het nieuwe kruis.   De foto’s met bijschriften is een aanvulling van mijn kant.

De moord op Koop Peters

In stilte is in de tuin van SC Johnson – langs de Provincialeweg N201 – een nieuw kruis geplaatst ter herinnering aan Koop Peters. Het nieuwe kruis is afkomstig uit de Verenigde Staten. Evenals het vorige kruis herinnert het aan een oorlogsmisdaad, die zich voltrok in de vroege ochtend van woensdag 6 september 1944, de dag na Dolle Dinsdag. Als represaillemaatregel tegen een sabotageactie van de plaatselijke ondergrondse is toen – om negen uur ’s ochtends – de 43-jarige landarbeider Koop Peters doodgeschoten. Hij is vader van vijf kinderen.

Eén schoen en een klomp

In de tuin van SC Johnson stond destijds de boerderij van de familie Krul. Griet Krul – later getrouwd met Dirk van Veen – is 24 jaar als het gebeurt. De ondergrondse had dwars over de Provincialeweg – toen bestraat met klinkers – een sleuf gegraven. Doorgaand verkeer was onmogelijk. Griet Krul: “Het gat moet voor vier uur ’s nachts gegraven zijn, want tegen die tijd kwam er een groep Duitse militairen aan. Die hebben toen onze overbuurman, de veehouder Jan Winkel van de boerderij ‘Vee- en Bouwlust’ opgehaald. Een Duitse militair sloeg bij ons voor een ruit kapot. We lagen in bed en schrokken enorm. In nachtkleding moesten we onmiddellijk meekomen. Mijn vader had één schoen en een klomp aan en ik liep op pantoffels. Samen met Jan Winkel hebben we de rails van de weg afgehaald en in de kant gelegd. Het was tegen kwart over vier. Daarna mochten we weer naar huis. Boer Winkel heeft die groep Duitsers nog het zijweggetje gewezen.” Via het Waverveense pad gaan de Duitsers alsnog richting Uithoorn. “De eerste groep van vier uur was met één auto.” Griet Krul gaat niet meer slapen en helpt met het melken. “Ik zie Peters nog aankomen. Heel hard lachend.”

“Opeens Duitse soldaten”

Griet Krul gaat vervolgens naar haar verloofde Dirk van Veen, die in de Nutslaan woont. Hij vertelt: “Ze kwam bij ons en was wat van streek. Ze vertelde wat gebeurd was en is een tijdje bij ons gebleven. Daarna heb ik haar naar huis gebracht. Het was ongeveer half negen. Toen ik achter op de werf met haar vader stond te praten, kwamen opeens Duitse soldaten aanhollen. Ik kreeg een pistool in mijn nek en langs mij suisde een kogel. Er werd gecommandeerd dat we schoppen mee moesten nemen om het gat in de weg te dichten.” De boerderij van de familie Krul woont, is afgebroken en de plek is nog enigszins herkenbaar vanwege een lichte verhoging aan de rand van wat nu de tuin van Johnson is.

Koop Peters met dochter Jentje

Aan de overkant van de Provincialeweg pakken de militairen de agrariër Jan Winkel op evenals de landarbeider Koop Peters en zijn 22-jarige dochter Jentje. Dirk van Veen: We moesten mee naar het gat in de weg. Daar aangekomen zei boer Winkel tegen de Duitsers dat ze niet zo tekeer moesten gaan. Het gat zou echt wel dichtgemaakt worden. De militairen pakten hem daarop beet en sloegen hem tegen de grond. Toen we het gat dicht hadden, gingen de Duitsers terug naar hun auto. Ze waren nog niet bij het gat of uit de richting Vinkeveen kwam een tweede groep. commandant van de tweede vrachtwagen gaf het bevel dat we allemaal – we waren met z’n tienen – aan één kant van de weg moesten gaan staan. Dat was bij de boomgaard aan de kant waar nu Johnson is.” Ook boer Jan Winkel (36), Koop Peters (43) en zijn oudste dochter Jentje (22) stonden in de rij.

“We hoorden schoten”

Dirk van Veen: “Er kwamen een stuk of tien soldaten tegenover ons staan. Elk met het geweer in de aanslag. Om de beurt moesten we vertellen waar we vandaan kwamen. Koop Peters werd er tussenuit gehaald. Tegen ons werd gezegd: “Jullie kunnen eerst het gat verder dichtmaken en daarna kunnen jullie je kameraad begraven.” Er werd Nederlands en Duits gepraat. Een eindje verderop was een landweggetje. Nu is daar de tuin van Johnson. De Duitsers namen Koop Peters mee het weggetje in. Even later hoorden we dat geschoten werd, maar we konden niet zien wat er gebeurde. Na het doodschieten van Peters is die tweede vrachtwagen onmiddellijk doorgereden. We zijn toen ook weggegaan.”

“Ik was ontzettend bang”

Mevrouw Van Veen vertelt over de executie van Peters. Samen met haar moeder houdt ze zich schuil in de tuin van hun boerderij ‘Noorderhoeve’. “We zagen hem – Koop Peters – aankomen tussen vier soldaten. Ze liepen het doodlopende Groeneweggetje in. Toen hoorden we schieten. Vier schoten. Waarschijnlijk elke Duitser één keer. Ik was ontzettend bang, want ik dacht dat de Duitsers iedereen in de rij dood schoten.” Haar echtgenoot: “Samen met mijn verloofde ben ik toen teruggegaan naar de Nutslaan. Op weg daarnaartoe is m’n verloofde toen bij dokter Van den Berg aangegaan in de Dorpsstraat en heeft hem alles verteld.”

“Zijn hele rug lag open”

Mevrouw De Graaf, in 1927 geboren als dochter Luchiena van Koop en Jantje Peters: “Samen met mijn zus en een aantal andere mensen was hij opgepakt door Duitse soldaten om de weg te repareren. Ze stonden in een rij langs de weg. Toen is hij aangewezen. Hij zette z’n schop in de grond en liep mee, begeleid door vier militairen. Hij moest een paadje inlopen. Er is nog gesproken, maar wat zal er gezegd zijn? Daar was ook het hek, waar hij vaak op zat om over het land uit te kijken. Van achteren is hij neergeschoten. Hij is voorovergevallen. Zijn hele rug lag open.”

Op ladder thuisgebracht

“Op een ladder is hij thuisgebracht. We hebben hem toen nog een kus gegeven. Mijn zus vertelde later dat ze – toen ze inde rij stond – nergens aan kon denken, behalve aan het moment waarop de trekkers overgehaald zouden worden. Waarom hebben ze van de ondergrondse geen briefje in de bus gedaan om ons te waarschuwen? Dan waren we gevlucht. Waarom mijn vader? Je krijgt daar geen antwoord op. Hij heeft er niet om gevraagd. Hij dacht – als zo velen – dat de oorlog snel voorbij zou zijn. Thuis hadden we al uitgelaten tegen onze ouders gezegd dat we met de Engelse soldaten zouden uitgaan. Vader zei toen dat eerst Harm weer thuis moest zijn. Die was sinds juni 1943 tewerkgesteld in Duitsland.”

Laatste boterham

Mevrouw De Graaf: “Mijn moeder heeft heel lang een stuk van in vaders laatste boterham en zijn laatste sjekkie bewaard. Hij teelde tabak en de bladeren bracht hij naar (de plaatselijke sigarenmaker) Pieneman, die er een shagmelange van maakte.“

Koop Peters laat een vrouw en vijf kinderen achter. De jongste is dan zes jaar. Harm, de oudste zoon, is destijds tewerkgesteld in Duitsland. Daar hoort hij van zijn vaders dood. Pas in juni 1945 komt hij terug in Mijdrecht. In oktober 1945 verhuist weduwe Jantje Peters-Sloots met haar kinderen naar Avereest. Mevrouw De Graaf, dochter van Koop Peters: “Na de oorlog zijn we vaak teruggekomen. We werden dan altijd hartelijk ontvangen door Griet en Dirk van Veen. Ik beschouw Griet als een zus. (…) Toen de fabriek van Johnson werd gebouwd, waren we bang dat het kruis zou verdwijnen. Gelukkig heeft men ons toen verzekerd dat het kruis zou blijven staan ter herinnering aan wat mijn vader was overkomen.”

Haveloze toestand

Tijdens de dodenherdenking in 1967 schrikken de nabestaanden van Koop Peters als ze zien hoe het graf op het kerkhof erbij ligt. Zijn zoon Harm Peters schrijft daarover een brief naar het college en hij typeert de situatie als een “haveloze toestand”. Hij verwijt het college dat afspraken die met zijn moeder en zus zijn gemaakt, niet zijn nagekomen. Hij wil ingelicht worden over de eigendomssituatie en geeft aan: “Wij wilden dan zelf het graf weer opknappen opdat de fusilladeplaats en het graf een teken mogen zijn voor de jongere generatie. Opdat ook zij de jaren’40-’45 niet zullen vergeten.” De familie Peters wordt afgescheept met een verwijzing naar de Stichting Oorlogsgraven. De gemeente betreurt dat dat de gemaakte afspraken voor het onderhoud van het graf niet behoorlijk worden nagekomen. Daar moet de familie van het oorlogsslachtoffer het mee doen. De opstelling van de gemeente ergert mevrouw Griet van Veen mateloos. Pas in 1970 wordt op haar initiatief een grafsteen geplaatst. Ze krijgt daarbij hulp van de gemeenteambtenaar Joh. Kramer. De grafsteen is betaald uit giften van het bedrijfsleven. “De grafsteen was een grote verrassing, vooral voor mijn moeder”, vertelt Harm Peters in 1992.

Het nieuwe kruis

Dirk Niklaas van Veen overleed in 2001, zijn vrouw Grietje van Veen-Krul in 2007. Ze is 87 jaar geworden. Berto – één van de vier kinderen van Dirk en Griet – emigreerde in 1975 met zijn vrouw Bep naar de Verenigde Staten en woont nu in de staat California. Berto (71) maakte daar het nieuwe kruis en stuurde het op naar Nederland. “Mijn broer en zussen betaalden mee. Ik had gehoopt het zelf te kunnen plaatsen maar door de Corona kan het helaas niet. Destijds hebben we aan onze moeder beloofd om bloemen te leggen bij de plek waar Koop Peters is vermoord. Vorig jaar kreeg ik van meneer Adri Lakerveld, manager bij SC Johnson, een foto opgestuurd. Het bedrijf had toen zelf bloemen gelegd. Ik schrok toen ik zag hoe slecht het kruis eruit zag.”

Donkergroen

“Nadat mijn broer Flipco contact had opgenomen met SC Johnson kwam er snel toestemming om een vergelijkbaar kruis neer te zetten. Dat heb ik hier in Californië gemaakt van cederhout. De scherpe hoeken heb ik bewerkt en met lasersnijder heb ik de letters gegraveerd. Die heb ik donkergroen gemaakt als herinnering aan de naam van het oude boerenweggetje dat langs de boerderij van onze opa en oma Krul liep. Daar, op het Groeneweggetje, is Koop Peters doodgeschoten.”

Herinnering en eerbetoon

“Ik vind het heel fijn dat mijn zwager Giuseppe Antonioli en zijn vriend Kees Lakerveld het kruis in elkaar hebben gezet en geplaatst hebben. Er zit een lange stalen pen in en die is vastgezet in beton, om houtrot tegen te gaan. Het kruis is een herinnering aan wat de onschuldige Koop Peters is aangedaan. En het is ook een speciale herinnering aan onze ouders en vooral een eerbetoon aan onze moeder, die zo verbonden was aan wat Koop Peters en zijn gezin is overkomen. Hier in California heeft onze moeder in 1994 nog een van de betrokken leden van de ondergrondse ontmoet. Mijn moeder had bij hem op de lagere school gezeten. Bij die ontmoeting was ze vol emoties en ze ging erg tekeer tegen hem. Gelukkig kwam het weer goed en het jaar daarop stuurde ze hem een mooie beker ter herinnering aan de 50-jarige bevrijding. Die beker staat nu in ons huis.”

Pijn en verdriet

“Wij, als vier kinderen – Joke, Aly, Flipco en ik – hebben elk jaar in de weken rond 4 mei de pijn ervaren die onze moeder dan had. Rond die tijd werd ze steeds heel erg verdrietig. Zo diep zaten de gebeurtenissen bij haar. Vroeger kwam de familie van Koop Peters op 4 mei bij onze ouders koffiedrinken na het leggen dan de bloemen. Onze moeder heeft zich al die jaren na de oorlog ingezet voor het oorlogsmonument, een verzorgd graf en het kruis. Dat ‘erge’ wat gebeurd is, mag niet vergeten worden. Helaas heeft ze er nooit veel erkenning voor gekregen en dat vind ik erg jammer.”

Drie kruisen

Het eerste houten kruis op het graf van Koop Peters werd destijds gemaakt door Jan Veerhuis. Het tweede kruis werd gemaakt door zijn kleinzoon Jan Veerhuis, samen met Chris Woerden. Het nieuwe kruis (2021) zoals al gezegd werd gemaakt door Berto van Veen in de USA.

---

Andere objecten die aan Koop Peters herinneren

In het rijksarchief te Utrecht bevindt zich een notitie in een map over ‘gefusilleerden en exercitieterreinen’ met de tekst ‘AAN DEN PROVINCIALE WEG NABIJ HET DORP IS EEN GOEDE VADERLANDER ALS REPRESAILLEMAATREGEL DOODGESCHOTEN’. De heer Rouwenhorst vond de tekst bij zijn historische speurtocht en heeft deze tekst voorgesteld voor de Gedenktafels op het plein voor het Raadhuis.

 

 

---

Meer lezen…

1. Kwartaalblad van de Historische Vereniging “De Proosdijlanden”: De Proosdijkoerier, 2004 nummer 3, vanaf pagina 75.
2. Artikel van Jan Rouwenhorst op pagina 14 en 15 van de Nieuwe Meerbode van 4 september 2019, 75 jaar na de gebeurtenis.

---

Ontvangen reacties