1962, Lam Gods, Frans Fritschy

Plantsoen, Raadhuislaan (hoek Julianalaan), Mijdrecht

Het Lam Gods was het symbool op het gemeentewapen van Mijdrecht. De reden daarvoor is afkomstig uit het verre verleden: het Lam Gods was ook het symbool van de bisschoppelijke overheid die Mijdrecht vanaf de elfde eeuw bestuurde.

In het oorspronkelijke ontwerp van de kunstenaar zou het Lam van koperdraad zijn, maar de gemeente vond dat geen geschikt materiaal voor een beeldhouwwerk.

Het Lam is van kalksteen, één geheel met de hoge sokkel waarop het ligt. Die hoogte was nodig omdat dat de symbolische waarde duidelijker maakte van het Agnus Dei; zo wordt het Lam Gods in het Latijn genoemd. Die hoogte was tevens gewenst omdat men zich ook in 1962 al zorgen maakte over vandalisme.

Het Lam had een koperen overwinningsvaan vast, waarin een kruis was uitgesneden. De vaan is op een zeker moment gestolen, de vrees voor vandalisme kwam uit. In 2006 is besloten een kopie van de vaan te laten maken, om het beeld weer in zijn oude glorie te herstellen.

Voor werkstuk of spreekbeurt

Dit is één van de oudere beelden in onze gemeente. Frans Fritschy heeft het gemaakt. Om het goed te bekijken moet je wel je hoofd in je nek leggen. Zie je bovenop dat lammetje met een vaantje? Een gewoon lammetje ziet er anders uit. Er bestaan nog meer afbeeldingen van het diertje. Er staat één op een beroemd schilderij uit 1432. Dat is door Jan van Eyck gemaakt voor de kathedraal van Gent. En ons lam staat ook op het oude wapen van Mijdrecht. Frans is dus niet de eerste kunstenaar die een afbeelding van het lam heeft gemaakt.

Het beeld van Frans is uit één stuk steen is gemaakt. Dan kunnen mensen later het lam niet lager neer zetten. Het is vast zijn bedoeling dat het op ons neer kijkt. Het lam lijkt boven op een berg te zitten. Bergen zijn hoog.  Het lam was zijn vaantje jaren kwijt, nu maar hopen dat het zijn nieuwe vaan niet weer verliest.

Lam Gods met op de achtergrond de Janskerk. De eerste kerk werd gebouwd door het kapittel van St. Jan, Utrecht. In 2019 is er een plan om het kunstwerk bij de Janskerk op het kerkplein te plaatsen.

Website kunstenaar: geen

Wikipedia over Frans Fritschy

Toelichting

Dat de voormalige gemeente Mijdrecht een kunstwerk van het Lam Gods wilde hebben was niet zo vreemd, het Lam stond in het wapen. De oorsprong ligt in het verleden. Meer dan 700 jaar was de  ‘provinciale overheid’ het kapittel ¹) van St. Jan. In het wapen van het kapittel stond het Lam Gods.

Uitgangspunt (in de woorden van de kunstenaar zelf) was om een “Agnus Dei” (latijn voor Lam Gods) te maken en niet zomaar een lam d.w.z. geen uitbeelding van een dier als zodanig, maar een symbool. Het is de bedoeling dat het de mensen iets voorhoudt, het beeld moet zich laten zien, daarom moet het op een voetstuk staan.

Er is een schriftelijk discussie geweest tussen de gemeente en de kunstenaar Frans Fritschy. Hij wilde in eerste instantie een Lam Gods maken van koperdraad (5 en 2 mm dik) op een sokkel van zwart gepolijst Zweeds graniet met de hoogte van 80 cm. Het Lam met vaantje totaal 120 cm.

Maar de gemeente was, in die tijd, van mening dat een ‘beeldhouwwerk’ niet van koperdraad kon zijn.  Het werk was ook niet hoog genoeg “vanwege de aantrekkelijkheid van de spelende jeugd”. Fritschy reageert hierop dat een stenen beeld met dezelfde hoogte niet de oplossing was om de jeugd ervan te weerhouden “om er paardje op te gaan rijden”. Andere bezwaren waren, dat een stenen beeld niet los op de poten zou kunnen staan, omdat het stenen lichaam veel te zwaar is voor de dunne pootjes. De ruimte tussen de poten zou gesloten moeten blijven en dat vond Fritschy niet fraai. Het vaantje kon niet vrijstaand in steen gemaakt worden maar van metaal maar ”de jeugd zou dat er spoedig af zou slopen” en daardoor zou er onherstelbare schade ontstaan omdat de voorpoot zeker zou afbreken. NB. Hij zou gelijk krijgen, zij het veel later; het vaantje is twee keer verdwenen.

Kortom Fritschy had nogal wat bezwaren om een stenen beeld te maken. Maar de gemeente sloot de discussie af met een duidelijk geschreven opdracht om; een “Agnus Dei” op sokkel totale hoogte van 2,75 meter uit te voeren in Franse kalksteen met vaan van brons voor ƒ 3000 (€ 1360) te leveren. 

Fritschy accepteerde de opdracht en heeft de, eerder geuite bezwaren, heel praktisch opgelost. Heel origineel heeft hij het Lam Gods liggend afgebeeld. Op die manier loste hij het probleem van de open ruimte tussen de dunne poten op. Wel was er een metalen (bronzen) vaan nodig, maar de kans dat de rechterpoot zou afbreken (bij het afslopen) was ook voorkomen.

Frischy heeft de sokkel laten overlopen in het beeld van het Lam. Het lijkt alsof het Lam zelf op een steen ligt. De kijker kijkt tegen het beeld op en ziet een kop met een vriendelijke uitdrukking. De manier waarop de vacht is gesuggereerd is heel fraai. Met een z.g. Grieks getrapt meander motief zijn de krullen uitgebeeld.

Na een oproep van de gemeente aan de bevolking kwam deze foto (fotograaf onbekend) binnen met de tweede versie van de vaan. Deze versie was ook al een reconstructie omdat het origineel van Fritschy eerder was ontvreemd.

De huidige vaan is een reconstructie (november 2006) door Corrie van de Vendel (Buro DSB) in samenwerking met de kunstenaar (inmiddels 88 jaar) en m.b.v. oude foto’s. De foto’s kwamen van bewoners na een oproep van de gemeente in de plaatselijke media. Tevens is de vorm zodanig dat de vaan is vastgezet op het achterlijf om diefstal te voorkomen. Het is de derde vaan. Tweemaal eerder is de vaan ontvreemd.

Publicatie

Dochter Wantje van Frans Fritschy heeft in 2011 een boek uitgegeven met de titel; “Een kunstenaarsbestaan in de twintigste eeuw, Frans Fritschy – Beeldhouwer 1920-2010”. Valkhof pers. ISBN978 90 5625 348 6.

In dit boek wordt vermeld dat dit werk van de kunstenaar zijn laatste grote opdracht is geweest.

Achtergronden

Op 20 dec. 1961 werden  enkele kunstenaars aangeschreven waaronder een ‘zekere’ J. Wolkers om met een ontwerp te komen voor het Lam Gods. Wolkers had eind januari 1962 nog niet gereageerd en kreeg op 2 feb. 1962 een herinneringsbrief. Echter weer zonder resultaat. Wellicht hadden we anders een ‘echte Wolkers’ gehad.

Lam Gods

Het lam – symbool voor zuiverheid, offer, verjonging, verlossing, onschuld, zachtheid, bescheidenheid, geduld – is vermoedelijk het oudste en meest verbreide symbool voor Christus. Het gebruik in de christenheid is een voortzetting van een oude traditie waarin bij de herdersvolken van het Midden-Oosten pasgeboren lammetjes werden geofferd als symbolen van verjonging in het voorjaar. Bij joden en christenen is het bloed van het paaslam een kenmerkend teken van verlossing.

Het Oude en Nieuwe Testament vermeldt dat Jezus Christus het Lam Gods is dat onze zonde draagt (Lev. 16:10). Het lam is het attribuut van St. Jan of Johannes de Doper (Joh. 1:29) omdat hij in Jezus het Lam Gods herkende. Het lam draagt een vaandel of kruisbanier als overwinningsteken: Jezus heeft op Pasen de dood overwonnen. Christus zelf wordt ook afgebeeld met het lam op zijn schouders in zijn rol als Goede Herder.

Een beroemde afbeelding van het Lam is het drieluik van Jan van Eyck (1390-1441) “De Aanbidding van het lam” in de kathedraal van Gent.

Het Agnus Dei is in de Latijnse misliturgie een driemaal gesproken of gezongen aanroeping: Lam Gods, dat de zonden der wereld wegneemt, ontferm U over ons. Vandaar dat er ook zeer mooie muzikale uitingen zijn: b.v. in de Hohe Messe BWV 232 van J.S. Bach (solo voor alt) en de Krönungsmesse KV 317 van  W.A. Mozart met de prachtige sopraansolo.

Het wapen van de gemeente Mijdrecht

Het wapen is afgeleid van het wapen van het kapittel van St. Jan te Utrecht, van 1085-1811 bestuurders van Mijdrecht. Het wapen is bevestigd in het Officiële Register der Gemeentewapens Provincie Utrecht bij besluit van 11 september 1816 en beschreven als: “Van keel beladen met een Agnus Dei, staande ter linkerkant.”

Een kapittel was het bestuurscollege, dat oorspronkelijk namens de bisschop, het wereldlijke gezag had over de gebieden van het bisdom. In die tijd had het kapittel het wereldlijke gezag in deze streken en was onze regio een onafhankelijke proosdij. Tijdens de Reformatie ging het kapittel over in protestantse handen maar bleef in functie tot 1811. Toen maakte ons land deel uit van het Franse keizerrijk en alle bezittingen van het kapittel werden staatseigendom en de gemeente Mijdrecht werd gevormd.

Zie ook de vele artikelen in de kwartaaluitgaven van de Historische Vereniging “De Proosdijlanden”.

Een voorbeeld: “Meer dan 700 jaar proosten van Sint Jan” door Fred de Wit, De Proosdijkoerier, december 2004 vanaf pagina 121. 

Fred  de Wit is ook auteur van het boek, november 2015: “De Ronde Venen 700 jaar bestuurd door Proosten”, Uitgave Stichting Proosdijer Publicaties, ISBN 978 90 805536 4 4.

Mijdrecht, Janskerk, Grote luidklok 1668 (detail) – het Lam Gods

We hebben ook twee kerken in de gemeente die verband houden met St. Jan:

• de Janskerk van Mijdrecht (PKN; voormalige Ned. Hervormde kerk). Eén van de klokken in de toren heeft ook een afbeelding van het Lam Gods (foto boven).
• de r.-k. kerk van de geloofsgemeenschap H. Johannes de Doper Mijdrecht-Wilnis. De windvaan van het kleine torentje ( Angelustoren) heeft ook een afbeelding van het Lam Gods (foto onder).

Mijdrecht-Wilnis, H. Johannes de Doperkerk, Windvaan Angelustoren (1998) – het Lam Gods

2019: Discussie over verplaatsing

Artikel in de Groene Venen d.d. 21 juni 2019 over de voorgenomen verplaatsing naar het kerkplein bij de Janskerk in Mijdrecht.

Persbericht van de Gemeente De Ronde Venen van maandag 23 september 2019. Het beeld blijft op z’n plaats. Kunst doet toch wat met mensen. Ontvangen reactie n.a.l.v dit persbericht van mevrouw Wantje Fritschy, dochter van de kunstenaar: ‘Wat jammer dat mijn vader dit niet meer mee heeft mogen maken. Ik vind het in ieder geval heel erg leuk om te horen dat de buurtbewoners blijkbaar echt aan het beeld gehecht zijn geraakt.’ Voorts meldt ze dat er nog enkele exemplaren van het boekje zijn die zij over haar vader heeft geschreven, zie publicatie

Nieuw beeld op het vernieuwde Janskerkplein